Rustig aan, rustig aan

Nou heb ik toevalligerwijs ruim een jaar doorgebracht in een "vrouwengemeenschap", ten dele "aangestuurd" door een vals nichtje, maar jongens, dat is vrese-lijk. VRESELIJK ! Het enige wat me daarvan meevalt is dat 60% van de dames ook kan toegeven dat een vrouwengemeenschap alleen moeilijk werkbaar is. En een volledige mannengemeenschap ten tijde van oorlog of in het leger is waarlijk even erg of erger.

Zojuist martien de jong over wf hermans gelezen, naast bewondering en vriendelijke woorden ook de volgende passage over hermans:


Hermans zelf was uiterst lichtgeraakt, maar schoffeerde anderen in het openbaar. In zijn Mandarijnen publiceerde hij knipsels van anderen, maar zelf stond hij altijd gereed met advocaten om zijn auteursrecht op elke gulden, elke cent te laten gelden. Tegelijkertijd verweet hij anderen geldzucht, zuinigheid of gierigheid.

Hij paarde geldingsdrang en mateloze eerzucht aan twijfel en depressie. En als meest geëerde en gevreesde auteur in Nederland beklaagde hij zich over miskenning. Wie Hermans' spottende afwijzing van andere Nederlandstalige auteurs in hun context analyseert, kan zich moeilijk onttrekken aan de indruk dat zijn literaire kritiek voor een goed deel bestond uit opruimingswerkzaamheden om plaats te maken voor zichzelf. Maar dit gebeurde pas, nadat hij, in de tijd dat hij ze nog nodig had, mooie lofprijzingen had gedebiteerd voor dezelfde schrijvers die hij later spottend zou kleineren (voortschrijdend inzicht ? Soms ben je eerst ook heel enthousiast over iets/iemand en na verloop van tijd vind je zijn/haar boeken niet meer te lezen ?). Berekening was hem evenmin vreemd als gebrek aan realiteitszin en beheersing. Afgunst op succes van anderen was vooral vrees om zelf te worden overtroffen, en wantrouwen kwam voort uit het gevoel dat hij zelf werd belaagd.

De beta gymnasiast en doctor in de fysische geografie met belangstelling voor technisch precisiewerk en kritische taalfilosofie, was tevens de schrijver van surrealistische verhalen waarin de verbeelding zich los weet te maken van de rationaliteit. Maar ook bleef hij ergens het gefrustreerde en gepeste jongetje dat was blijven zitten in de derde klas, werd uitgescholden als "Stijve Jezus" omdat hij een kruk was bij de gymnastieklessen en niet meedeed aan sport (had hermans asperger ?). Alleen thuis kwam hij soms in opstand met huil- en driftbuien. Hij herhaalde die buien als 56jarige beroemde auteur tegenover journalist Rudolf Bakker en zijn uitgever Geert Lubberhuizen, toen hij in 1977 onder hoogspanning stond omdat zijn vroegere vernederingen zouden worden goed gemaakt door het ontvangen van de hoogste literaire onderscheiding uit handen van de Belgische koning.

Vrienden en bekenden van Hermans waren rechtstreeks bij het verzet betrokken, hijzelf niet. Toen Reina Prinsen Geerligs, gefusilleerd verzetsstrijdster, in 1943 Willem Frederik in de universiteitsbibliotheek ontmoette, vermeed ze ieder contact en maakte ze zich zo vlug mogelijk uit de voeten. Datzelfde jaar kreeg het manuscript van Hermans' eerste roman Conserve bij uitgeverij Meulenhoff een afwijzende interne beoordeling. De teleurstelling voor de jonge schrijver was zo groot, dat hij zich wilde gaan melden voor het Oostfront. Maar bij het SS-Ersatzkommando op de Dam waren foto's uitgestald van sportende jongemannen die de "stijve jezus" van zijn wanhoopsdaad weerhielden. Willem Frederik was toen bijna 22.

In april 1943 werden Nederlandse studenten verplicht een "loyaliteitsverklaring" te tekenen, waarmee ze zich verbonden niets te ondernemen tegen de bezettende macht.
Hermans heeft het na de oorlog doen voorkomen of hij, evenals het grootste deel van de studenten, geweigerd had die verklaring te tekenen. Maar de waarheid is dat hij deze niet hoefde te tekenen omdat hij assistent was geworden en beschouwd kon worden als ambtenaar. Hij toonde zich bovendien zo bezorgd om zijn gesalarieerde positie dat hij, tot het sluiten van de Amsterdamse universiteit in september 1944, onverdroten door bleef werken met het handjevol studenten dat wel gehoorzaamheid had beloofd aan de Duitse bezetter. Sterker nog, Hermans heeft zich in brave volgzaamheid aan een radio oproep van de SS Polizeifuhrer Rauter op 6 mei 1943 vrijwillig gemeld op het bureau van de SD in de Euterpestraat voor tewerkstelling in Duitsland. Tot zijn geluk bleek de verantwoordelijke oberscharffuhrer niet te spreken.

Ik matig me geen oordeel aan over Willem Frederik Hermans of over wie dan ook die de bezettingstijd door wist te komen zonder kleerscheuren. Maar ik denk dat de eerzuchtige en gefrustreerde Willem Frederik daar heel wat meer moeite mee heeft gehad. En ik denk dat hij daarom als schrijver geen gelegenheid voorbij heeft laten gaan om de waarde van het verzet in het algemeen te relativeren en de verzetsdaden van enkelingen te betwijfelen of te kleineren. Het is een beetje als met zijn nooit aflatend schimpen op professoren. Wim Hermans is zomin hoogleraar als verzetsheld kunnen worden (maar hij schimpte ook op politici en talloze anderen, vaak terecht !).

Toen hij later wel een succesvolle auteur werd, hield hij niet op direct of via de personages van zijn verbeelding, te proclameren dat hij op beide kwalificaties neerkeek vanuit de fotogenieke en mediagenieke eenzame hoogte van zijn schrijverschap (hineininterpretatie martien de jong, ten dele waar). Een roeping in dienst van de Waarheid, die alleen hem en niemand anders bekend was.

Zijn eigen bangheid, lafheid, verlegenheid, stijfheid, droefheid en machteloze drift werden filosofisch gesublimeeerd tot een pessimistische levensvisie die hij, met al de kracht van zijn creatieve fantasie, bevestigd wilde zien in het dagelijkse leven en streven van zijn medemensen.

"Ik heb geschreven om wraak te nemen," zegt Richard Simmillion in het grote medelijden. Zijn alter ego en geestelijk vader willem frederik hermans bewees dat wraak literatuur kan opleveren. Hij schreef uit wraak op het meelijwekkende menselijke leven, en uit satanisch medelijden voor de dommeriken die zijn Waarheid niet wilden inzien.

Zijn rancune resulteerde ook in meestal goed gestructureerde en soms aangrijpend mooie romans en verhalen. Hoogtepunten van de nederlandstalige literaire kunst in de twintigste eeuw.